Szlaki wodne Pętli Żuławskiej

Pętla Żuławska to zespół szlaków wodnych, łączących Zatokę Gdańską i szlak Po Wodach Gdańska z Zalewem Wiślanym i Elbląskim Węzłem Wodnym. Rzeczywiście, główne rzeki tworzą tytułową "pętlę". Można ją opłynąć Wisłą, Szkarpawą i Nogatem. Pozostałe, ważniejsze drogi wodne to Wisła Królewiecka, Tuga,  Święta, Liwa oraz zarośnięta Cieplicówka i szlaki kajakowe - m.in. Linawa (odcięta stacją pomp). Na rzekach widzimy coraz częściej ślady działalności bobrów i słychać świergot ptactwa. Coraz bardziej rozwija się turystyka motorowodna i żegluga jednostkami typu hausboot (zwanymi także barkami motorowymi). Pływanie nimi, ze względu na niewielką prędkość i moc silnika, w wielu wypadkach nie wymaga żadnych uprawnień.

Projekt Pętla Żuławska a Rzeki Delty Wisły
Nazwę Pętla Żuławska (początkowo Pętla Żuław) zaczęto stosować, wdrażając projekt budowy sieci przystani i pomostów cumowniczych a także remontów mostów zwodzonych i modernizacji innych obiektów hydrotechnicznych.

Wcześniej szlaki wodne w tym rejonie był znane pod nazwą Rzeki Delty Wisły. Z różnych względów projekt "Pętla Żuławska" przekroczył faktyczne granice szlaków wodnych Pętli. A więc w ramach projektu "Pętla Żuławska" zbudowano przystanie wodne w na rzece Pasłęce w Nowej Pasłęce i Braniewie, nad Zalewem Wiślanym w Krynicy Morskiej, Kątach Rybackich, Tolkmicku, Elblągu a także na Martwej Wiśle, w Błotniku, nieopodal Gdańska. Na Martwej Wiśle, przy śluzie Przegalina zbudowano most zwodzony, także w ramach tego projektu. Tak więc w wielu publikacjach i locjach opis szlaków wodnych "Pętli Żuławskiej" znacznie wykracza poza ramy geograficzne Pętli Żuławskiej. 

Jak pływać po szlakach wodnych Pętli?
Szlaki wodne Pęli Żuławskiej znacznie różnią się od siebie. To przeważnie rzeki i  kanały bez prądu. Jednak już płynięcie Wisłą znacznie różni się od "spokojnych" wód Szkarpawy czy Nogatu. Potrafi tu powstać naprawdę spora fala a mielizny przypomną o konieczności uważnego "czytania" wody. Specyfika naszego pływania, ewentualne utrudnienia czy nawet odrębne przepisy, będą więc zależne tego, na jakim akwenie czy na jakiej rzece będziemy żeglować. Niejednokrotnie naszymi jednostkami "wychylimy nosa" na inne, przyległe akweny - np. morskie wodny wewnętrzne (Zalewu Wiślanego), wody portowe (w Elblągu czy Gdańsku), a nawet na morskie wodny przybrzeżne (na Zatoce Gdańskiej).

Główne szlaki wodne Pętli Żuławskiej:

• Wisła (żeglowna droga wodna, oznakowana)
  
• Szkarpawa (żeglowna droga wodna, oznakowana)
• Wisła Królewiecka (szlak turystyczny, oznakowane wszystkie linie wysokiego napięcia)
• Tuga i Święta (szlak turystyczny, brak oznakowania)
• Nogat (żeglowna droga wodna, oznakowana)
• Cieplicówka (szlak turystyczny, brak oznakowania)
• Liwa (szlak turystyczny, brak oznakowania)

Krótka charakterystyka głównych dróg wodnych Pętli Żuławskiej
Najważniejszym szlakiem Pętli Żuławskiej jest Szkarpawa, którą możemy dopłynąć do Zalewu Wiślanego. To szlak dla jachtów ciągnących z Gdańska na Zalew Wiślany, Kaliningradzki. Płynących do Elbląga i dalej, na Kanał Elbląski i Pojezierze Iławskie, lub opływających Pętlę Żuławską. W 2013 roku podniesiono lub poprowadzono pod dnem rzeki najniższe linie wysokiego napięcia (obecnie minimalna wysokość przewodów to 14  metrów). Wybudowano nowe przystanie w Drewnicy, Żabim Brzegu (planowane uruchomienie 2015), Chorążówce, Rybinie i Osłonce, pomosty cumownicze przy mostach zwodzonych w Drewnicy i Rybinie. Śluza Gdańska Głowa przeszła modernizację i jest obecnie otwierana elektrycznie (stare urządzenia do ręcznego otwierania pozostawiono).

Wisła Królewiecka, to rzeka która od Rybiny prowadzi do Zalewu Wiślanego. To przepiękna rzeka i alternatywny dla Szkarpawy szlak na Zalew. Pomimo, iż Wisła Królewiecka nie jest żeglowną drogą wodną, wszystkie linie wysokiego napięcia są na niej dobrze i poprawnie oznakowane. W latach 2010-2014 uruchomiono nieczynne mosty zwodzone. W Sztutowie powstały dwie przystanie - Marina Baltica (przystań z infrastrukturą) i Przystań żeglarska (pomost niestrzeżony). Wisła Królewiecka ma również nadbrzeżną rezydencję z własnym portem.

Z kolei szlak Tugi, którym możemy płynąć od Szkarpawy aż do Nowego Dworu Gdańskiego wymusza położenie masztów. Na nim również są mosty zwodzone, na razie wciąż nieczynne i stałe. To przepiękna krajobrazowo i niezwykle malownicza droga wodna. Pod mostami nieoznakowane podwodne przeszkody, przeciągane mało widoczne linki kłusownicze. W Nowym Dworze pozostałości po jednym z mostów. Powyżej Nowego Dworu szlak rzeki Świętej - dla eksplorerów i odkrywców (polecam).

Nogat stanowi południowe ramię Pętli Żuławskiej i konkuruje o miano najważniejszej drogi wodnej ze Szkarpawą. Na rzece znajdują się aż cztery śluzy, z których jedna, Biała Góra stanowi imponujący węzeł wodny, sam w sobie wart odwiedzenia. Śluza ta ma aż pięć par wrót – cztery używane zależnie od wysokości poziomu wody, a także wrota przeciwpowodziowe i tzw. Wielki Upust łączący Liwę z Nogatem - z jazem i kanałem w którym dawniej funkcjonowała śluza (obecnie nieczynna). Na Nogacie są niskie mosty i niskie linie wysokiego napięcia. Płyniemy więc najczęściej z położonym masztem, choć wiele długich odcinków rzeki pozwala na halsowanie. Nad Nogatem położona jest najbardziej znane miasto i zabytek w regionie Pętli Żuławskiej - Zamek Krzyżacki w Malborku. Cumowanie "u stóp" Zamku Krzyżackiego w Malborku, zwłaszcza gdy wieczorem odbywa się widowisko „światło i dźwięk” jest z pewnością wielką atrakcją. W latach 2011-2012 w Malborku i Białej Górze wybudowano nowe przystanie żeglarskie w ramach projketu Pętla Żuławska.

Przepiękną rzeką Pętli Żuławskiej jest Cieplicówka, łącząca Nogat z Zalewem Wiślanym. Wiosną 2014 roku wydarzyła się tu ogromna tragedia. Zginęli żeglarze, kiedy ich jacht wpłynął na nieoznakowaną (nie musiała być oznakowana) linię wysokiego napięcia. Szlak Cieplicówki jest bardzo zarośnięty i trudno dostępny. To przepiękna droga wodna, którą również polecam odkrywcom i eksplorerom. Od strony Nogatu wejście bardzo zarośnięte, ale dalej jest już nieco lepiej (ale tylko nieco!). W każdym razie cały szlak przepłynąłem kilkakrotnie motorówką. Od strony Zalewu Wiślanego wejście bardziej dostępne, ale nie oznakowane - czy znajdziecie je w morzu trzcin?

Dostępność szlaków wodnych Pętli Żuławskiej
Ograniczona jest przede wszystkim wysokością mostów stałych i przewodów linii energetycznych. Mniej uczęszczane szlaki wodne charakteryzują się bujną roślinnością wodną, która utrudnia żeglugę. istnieje możliwość przepłynięcia z Gdańska i Zatoki Gdańskiej na Zalew Wiślany lub do Elbląga jachtem z postawionym masztem, dzięki mostom zwodzonym. Niestety wysokość linii energetycznych, mimo ich podnoszenia, jest obecnie wciąż zbyt mała dla coraz wyższych masztów nowoczesnych jachtów. Obecnie (2017) najniższe linie energetyczne na Szkarpawie mają prześwit 14 metrów, natomiast na Wiśle Królewieckiej 13,5 metra.

Na wielu rzekach Pętli Żuławskiej, które nie są oficjalnymi drogami wodnymi (ale turystycznie można po nich pływać), linie wysokiego napięcia są niskie i nieoznakowane. Należy uważać i przed wpłynięciem na taki szlak najlepiej wcześniej położyć maszt. Wyjątkiem jest rzeka Wisła Królewiecka, która mimo iż (na razie) z przyczyn proceduralnych nie jest oznakowaną drogą wodną, wszystkie linie wysokiego napięcia ma dokładnie oznakowane.

Mosty pontonowe, zwodzone, obrotowe i śluzy...
Na szlakach Pętli Żuławskiej występuje ogromna ilość zabytków hydrotechnicznych – śluzy, jazy, stacje pomp, mosty zwodzone, obrotowe, pontonowe. Wiele z nich jest niestety nieczynnych, choć w ostatnich latach dokonano napraw i uruchomienia niektórych (na Wiśle Królewieckiej). Mosty zwodzone znajdują się w Drewnicy, Rybinie, Sztutowie, obrotowe w Rybinie i przy śluzie Gdańska Głowa.
Na styku wód Pętli Żuławskiej i szlaku Po Wodach Gdańska, przy śluzie Przegalina, wiosną 2012 roku został oddany do użytku nowy most zwodzony. Umożliwia on dotarcie do Górek Zachodnich i na Stogi jednostkom płynącym z postawionym masztem, bez wychodzenia na Zatokę Gdańską przez Przekop Wisły w Świbnie.

Mosty zwodzone i obrotowe otwierane są dość często, w sezonie w dwugodzinnym cyklu. Od 2011 roku godziny otwarć mostów na Szkarpawie w Drewnicy i Rybinie zostały dostosowane do funkcjonowania kolei wąskotorowej (i związanych z tym zamknięć kolejowego mostu obrotowego w Rybinie). Cały szlak Szkarpawy i Wisły Królewieckiej możemy więc pokonać z postawionym masztem, oczywiście cały czas pamiętając zdanie „druty niżej niż myślisz”! Mostek przy śluzie Gdańska Głowa jest otwierany na żądanie załogi.

Piotr Salecki