Śluza Biała Góra

Węzeł Wodny, czy węzeł hydrotechniczny, to miejsce, w którym skupiają się różne drogi wodne i zlokalizowane są różne budowle hydrotechniczne. W Białej Górze łączą się szlaki wodne Nogatu, Wisły i Liwy. Oprócz śluzy Biała Góra, będącej najbardziej znanym w tym miejscu obiektem, która łączy Wisłę z Nogatem, są także - wrota przeciwpowodziowe, most (kiedyś obrotowy), jazy, oraz Wielki Upust, odprowadzający wody Liwy do Nogatu - złożony z jazu i śluzy - obecnie nieużywanej. Całość sprawia wrażenie ogromnej, monumentalnej budowli.

Węzeł Wodny, czy węzeł hydrotechniczny, to miejsce, w którym skupiają się różne drogi wodne i zlokalizowane są różne budowle hydrotechniczne. W Białej Górze łączą się szlaki wodne Nogatu, Wisły i Liwy. Oprócz śluzy Biała Góra, będącej najbardziej znanym w tym miejscu obiektem, która łączy Wisłę z Nogatem, są także - wrota przeciwpowodziowe, most (kiedyś obrotowy), jazy, oraz Wielki Upust, odprowadzający wody Liwy do Nogatu - złożony z jazu i śluzy - obecnie nieużywanej (otwartej dla ruchu wodnego). Całość sprawia wrażenie ogromnej, monumentalnej budowli. Jeśli porównamy Białą Górę, do znanej większej liczbie wodniaków śluzy Gdańska Głowa, to ta ostatnia wydaje się... mała. 

Śluza Biała Góra
Śluza Biała Góra - widok od strony Nogatu. Śluza jest nietypowym i wyjątkowym w skali regionu i Polski obiektem hydrotechnicznym. Posiada aż pięć par wrót ("podwójne" wrota w "obu kierunkach" oraz wrota przeciwpowodziowe). Przy górnej głowie nad śluzą przechodzi droga i most obrotowy. To zdjęcie nie oddaje ogromu budowli.

Śluza w Białej Górze jest pierwszą z czterech śluz tzw. kaskady Nogatu, w kierunku od Wisły do Zalewu Wiślanego. Kolejne to Szonowo, Rakowiec i Michałowo. Wymiary komór śluz są takie same lub bardzo podobne. W przypadku śluzy Biała Góra wynoszą: długość 57m, szerokość 9,53 m. Maksymalny spad (różnica poziomów) wynosi aż 4,10 m i jest największy wśród śluz na Nogacie.

Wielki Upust - połączenie Liwy z Nogatem
Ceglany jaz u ujścia Liwy do Nogatu, wybudowany w 1852 roku w korpusie wału przeciwpowodziowego. Powstał jako część większego założenia, mającego na celu skierowanie większej ilości wody do Wisły (kosztem Nogatu) oraz zabezpieczenie Żuław Elbląskich przed powodziami. Składało się ono z przekopu Nogatu wraz z jazem (4km na północ, koło wsi Piekło - widoczny na zdjęciu satelitarnym) oraz systemu wałów przeciwpowodziowych.

Wieki Upust został wzniesiony w celu uzyskania kontroli nad poziomem wody w Nogacie, poprzez regulację odpływu z Liwy. Posiada dwa przepusty w formie sklepionych tuneli, na których znajdują się obecnie stalowe wrota przeciwpowodziowe. Po podwyższeniu wałów wiślanych w 1879 roku, jaz przebudowano a na górze poprowadzono lokalną drogę do Sztumu (dziś DW 603). W latach 1912-15 wybudowano obok stopień wodny Biała Góra na nowym przekopie Nogatu i jednocześnie odcięto od Wisły stary przekop. W latach 30. XX wieku, od strony ujścia, przy wylocie lewego tunelu jazu, dobudowano niewielką śluzę dla małych statków. Śluza obecnie jest nieczynna, ale jest dostępna dla jednostek wodnych. Jej wrota sa stale otwarte i można przez nią przepływać z Nogatu na Liwę.

Piotr Salecki

• Galeria zdjęć - tutaj
• Przystań Pętli Żuławskiej w Białej Górze - tutaj
  

Komora śluzy Biała Góra - fot. Piotr Salecki (2019)

Wielki Upust od strony Liwy - fot. Piotr Salecki (2019)