Kolej Nadzalewowa

Spółka Pętla Żuławska oraz Klaster Logistyczno Transportowy Północ-Południe zaprosili w dniu 29 października 2014 r.  przedsiębiorców  i samorządowców miast i gmin powiatu elbląskiego i braniewskiego na spotkanie- Seminarium.: Rozwój infrastruktury oraz  przewozów kolejowych i intermodalnych regionu Pętli Żuławskiej. W ramach spotkania przedstawiono między innymi o  konieczności podjęcia inicjatywy rewitalizacji kolei nadzalewowej Elbląg – Braniewo. Obecnie linia ta jest wyłączona z eksploatacji. 

Historia linii

Linia Kolei Wschodniej z Berlina do Królewca miała niewielki wpływ na rozwój przemysłu w Elblągu, a prawie żaden w miejscowościach nad Zalewem Wiślanym, gdzie dominował przemysł ceramiczny. Dlatego 12 sierpnia 1896 roku w Elblągu  powstała prywatna inicjatywa budowy nowej linii kolejowej Elbląg-Tolkmicko-Braniewo, biegnącej wzdłuż wybrzeża Zalewu Wiślanego. Inicjatorami budowy były władze prowincji Prusy Wschodnie, kolejowe towarzystwo budowlane Lenz & Co. Ltd. ze Szczecina, oraz przedstawiciele lokalnej gospodarki, którzy utworzyli towarzystwo akcyjne Haffuferbahn AG, w skrócie HUB (Kolej Nadzalewowa Spółka Akcyjna), z siedzibą w Królewcu. W roku 1897 rozpoczęto prace przy budowie nowej linii. 20 maja 1899 roku został uruchomiony pierwszy odcinek od nowo wybudowanego dworca Elbląg-Miasto do Fromborka. Do Braniewa pociągi docierały od 7 września 1899 roku. Cała trasa liczyła 48,3 km i pociągi pokonywały ją w ciągu 1 godziny i 35 minut.

Trasa HUB rozpoczynała się od dworca Elbląg-Miasto (Elbing Stadt) przy Brandenburgerstrasse 22 (ul. Hoża). Istniało stąd połączenie - przez centrum miasta - z odległym o 2,5 km państwowym Elbing Ostbahnhof (Elbląg Dworzec Wschodni, obecnie Dworzec Główny). Ten odcinek używany był wyłącznie do transportu towarowego – jednak z wyłączeniem (do 1918 r.) prywatnego pociągu cesarza Wilhelma II  jadącego do jego letniej rezydencji w Kadynach. Pasażerowie aby dostać się na Dworzec Wschodni musieli korzystać z tramwaju.

Biegnące przez miasto tory rozwidlały się w liczne bocznice, prowadzące na tereny fabryk. Swoja bocznicę miała m.in. odlewnia i fabryka samochodów F. Komnick, fabryka wódek i likierów Haertel, zakłady wyrobów emaliowanych Neufeldta, fabryka cygar Loeser&Wolff, fabryka wyrobów metalowych Zillgitt&Lehmke, fabryka krzeseł Witkowski, wreszcie koncern Schichau-Werke,browar Englisch-Brunnen i elbląska elektrownia. W sumie po 1920 roku w Elblągu było 27 bocznic, z których 15 obsługiwało zakłady Schichaua. Na trasie do Braniewa znajdowało się 12 bocznic prowadzących do cegielni.

Po II wojnie światowej, w 1958 roku na linii od stacji Elbląg-Miasto zawieszono ruch pasażerski - do 1982 roku pociągi osobowe kończyły bieg na stacji Elbląg Zdrój. Linię "przez miasto" zlikwidowano po wybudowaniu w latach 1975-1982 obwodnicy łączącej stację Dworzec Główny ze stacją Elbląg Zdrój. Autorem obwodnicy miał być (podobno już przed 1939 rokiem) Otto Frieseler - dyrektor HUB w latach 1919-1945. Stopniowo rozebrano tory, a budynek dworca Elbląg-Miasto przebudowano na dom mieszkalny dla kolejarzy. Przez 80 lat przejeżdżające przez miasto pociągi utrudniały życie elblążanom, ale nie wszystkim ... uczniowie elbląskich szkół, spóźniający się na lekcje mieli tradycyjną wymówkę, że przyczyną ich spóźnienia był… pociąg. Podobnie też uzasadniali swoje spóźnienie uczniowie mieszkający na Wyspie Spichrzów, że musieli długo czekać na opuszczenie zwodzonych mostów!

Pierwszym przystankiem od stacji  Elbing Stadt był położony w odległości 1,8 km HSt. Elbing Englisch Brunnen (Elbląg Zdrój, Elbląg Angielskie Źródło), dalej 3,5 km Elbing Städtischer Hafen (ruch towarowy), 6,4 km HSt. Gross Robern (Rubno Wielkie)[1*], 8,5 km HSt. Wogenap (Jagodno, PKP - Jagodna) 11,5 km Hp. [Gross] Steinort (po 1945 Sztynort, PKP -Kamiennica Elbląska), 12,9 km Hp. Reimannsfelde (Nadbrzeże), 14 km HSt. Hohenhaff  (obecnie port w Suchaczu), 14,9 km Hp. Succase I Haffschlossen (PKP - Suchacz Zamek), 15,4 km Hp. Succase II (cegielnia Suchacz II ), 16,6 km Hp. Panklau (Pęklewo - koło cegielni), 17,4 km Bhf. Cadinen (Kadyny - bocznica do majątku), 21,8 km Bhf. Tolkemit (Tolkmicko), 25,5 km Hp. Wieck Forsthaus (leśniczówka Nowy Wiek, Święty Kamień), 28,7 km Bhf. Wieck Louisenthal  (Święty Kamień Cegielnia), 33,4 km Bhf. Frauenburg (Frombork), 36,7 km Hp. Sankau (przy przejeździe z leśną drogą za mostem na Baudzie),42,4 km Hp. Stangendorf (Stępień), 45,8 km Bhf. Braunsberg Obertor (Braniewo Brama), 48,3 km Bhf. Braunsberg (dworzec państwowej Kolei Wschodniej, obecnie Braniewo Dworzec Główny).

Linia obsługiwała ruch osobowy oraz towarowy. W okresie międzywojennym na trasie kursowały także pociągi towarowe i turystyczne Niemieckich Kolei Państwowych (Deutsche Reichsbahn). W Tolkmicku podróżni mieli możliwość przesiadki na statki do Kahlberg (Krynica Morska). Po Zalewie Wiślanym pływały statki Towarzystwa Żeglugi Parowej Augusta Zedlera i Elbląskiej Żeglugi Parowej Ferdynanda Schichaua, do której należał  parowiec  "Tolkemit" mogący zabrać na pokład niemal 500 osób. Trzy linie autobusowe HUB dowoziły mieszkańców Wysoczyzny Elbląskiej do dworca kolejowego. W Tolkmicku kilka razy dziennie odbywały się mijanki pociągów kursujących między Elblągiem i Braniewem.

Przez cały okres funkcjonowania Kolei Nadzalewowej jej pociągi nigdy nie jeździły z oszołamiającą szybkością. Było to korzystne zwłaszcza dla turystów, którzy mogli podziwiać uroki okolicy. Podobno na wagonach znajdowały się napisy: Blumen, Pilzen pflücken während der Fahrt verboten! – zabrania się zrywania kwiatów i grzybów podczas jazdy! Gerhard Gommel pisał: (...) Lub któż nie zna tego epizodu gdy maszynista jadąc trasą nad Zalewem krzyknął do swojego znajomego listonosza, jadącego rowerem: „Jadę wolno, wsiadaj z rowerem, możesz dojechać parę kilometrów!”. A odpowiedź brzmiała: „Nie dzisiaj, mam ekspresowy list.”

W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległy niektóre obiekty jak np. most nad rzeką Pasłęka koło Braniewa. Odbudowa zniszczeń trwała do 1949 r. i linia przeszła pod zarząd PKP pozostając trasą o znaczeniu lokalnym. Wciąż jednak ze względu na słabo rozwinięty transport samochodowy, stanowiła doskonały środek transportu dla mieszkańców nadzalewowych miejscowości pracujących przede wszystkim w Elblągu.

Latem dużą część pasażerów stanowili turyści wypoczywający nad Zalewem Wiślanym. Jednak w latach 90. znacznie zmalała liczba pasażerów Kolei Nadzalewowej, co miało duży wpływ na rosnące problemy z utrzymaniem rentowności linii. Było też celowe działanie "czynników wyższych" bowiem z rozkładu jazdy zdjęto charakteryzujące się największą frekwencją kursy pociągów. Na początku 2006 r. trasę przemierzała tylko jedna para pociągów dziennie. 1 kwietnia 2006 roku ostatecznie zawieszono kursy pociągów Elbląg - Tolkmicko - Braniewo. Zamknięto stacje kolejowe i zaprzestano konserwacji peronów i torów.

Unikatowość Nadzalewówki uratowała ją przed całkowitym demontażem. Zgodnie z rozporządzeniem Nr1 Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 31 stycznia 2007 r., trasę nadzalewową ujęto w Planie Ochrony Parku Krajobrazowego Wysoczyznay Elbląskiej, jako jeden z elementów krajobrazu naturalnego.

Od czasu do czasu na linii zdarza się jeszcze spotkać pociąg towarowy lub specjalny o charakterze turystycznym. Latem 2010 roku wznowiono, na czas wakacji, kursy ze stacji Grudziądz i Elbląg do Braniewa, wyłącznie soboty i niedziele jako "pociąg turystyczny". Połączenie zostało uruchomione dzięki 9 partnerom: Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i lokalnym samorządom obszarów leżących wzdłuż przebiegu linii kolejowej. Operatorem połączenia jest Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych. W 2011 roku PTMKŻ wraz z władzami samorządowymi, przewoźnikiem kolejowym spółką ARRIVA RP, armatorem statku "Monika", przewoźnikiem autobusowym "Tolko" oraz spółką PKP PLK Zakład Linii Kolejowych w Olsztynie, dokonały próby powrotu do przedwojennych tradycji i utworzenia skoordynowanej oferty przewozowej w układzie "KOLEJ+STATEK+BUS" w obszarze Zalewu Wiślanego.

Od 2015 roku linia jest niedostępna dla pociagów ze względu na zły stan techniczny.